Ὑπατία, τὸ βιβλίο τοῦ Πέτρο Γκάλβεθ, εκδ. Μεταίχμιο

Τὴν Παρασκευὴ 13 Μαΐου ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΚΤΑΚΤΩΣ ΑΥΤΟ ΤΟ ΜΗΝΑ Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ, στὶς 18:00 θὰ συναντηθοῦμε στὸν "Εὐριπίδη" (Ἀ. Παπανδρέου 11, Χαλάνδρι) γιὰ νὰ συζητήσουμε τὸ βιβλίο τοῦ Π. Γκάλβεθ, Ὑπατία. Ἂς δοῦμε ὅμως ποιὰ ἦταν "ἡ γυναῖκα ποὺ ἀγάπησε τὴν ἐπιστήμη", ὅπως λέγεται σχετικῶς στὸν τίτλο τοῦ ἐν λόγῳ βιβλίου.

Νεοπλατωνικὴ φιλόσοφος καὶ Μαθηματικός, κόρη τοῦ διασήμου Μαθηματικοῦ καὶ διευθυντῆ τοῦ Μουσείου (Πανεπιστημίου) τῆς Ἀλεξανδρείας, Θέωνος• γεννήθηκε στὴν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου (370), ὅπου καὶ ἐσπούδασε ἔχοντας ὡς διδάσκαλο τὸν διάσημο Γεωμέτρη Πάππο, δείχνοντας ἀπὸ μικρὴ τὴν κλίση της στὸν λεγόμενο Μαθηματικὸ Πλατωνισμό, τὴν ἄποψη δηλαδὴ ὅτι ὑπάρχει ἕνας ὑπεραισθητός-μεταφυσικὸς κόσμος μαθηματικῶν ὀντοτήτων (ἀριθμῶν καὶ γεωμετρικῶν σχημάτων), προσεγγίσιμος μόνο ἀπ’ τὸν ἀνθρώπινο νοῦ, ἐντελῶς ἀνεξάρτητος ἀπ’ τὸν δικό μας, τὸν αἰσθητό.
Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ πατέρα της, ἀνέλαβε τὴν διεύθυνση τοῦ Μουσείου, θέτοντας ὡς στόχο ζωῆς τὴν ἐκ βάθρων ἀνασύστασή του καὶ τὴν ἀπόδοση σ’αὐτὸ τῆς μέχρι πρό τινος αἴγλης του. Οἱ ἐργασίες της στὴν Ἀριθμητική (θεωρία Ἀριθμῶν, διοφαντικὲς καὶ διτετράγωνες ἐξισώσεις), στὴν Γεωμετρία (κωνικὲς τομές), στὴν Μηχανική (κατασκευὴ Μετρητῶν Στάθμης, Ὑδρομέτρων καὶ Ροομέτρων) καὶ στὴν Ἀστρονομία (κατασκευὴ Ἀστρολάβων, ἀνακάλυψη τῶν ἐλλειπτικῶν τροχιῶν τῶν πλανητῶν) ὑπῆρξαν πρωτότυπες καὶ σημαντικές, ἂν καὶ τὶς κατέστρεψαν ὁλοσχερῶς ἡ θρῃσκευτικὴ μισαλλοδοξία τῆς ἐποχῆς. Ὑπενθυμίζουμε ὅτι στὸ Μουσεῖον εἶχαν διδάξει οἱ κορυφαῖοι διδάσκαλοι τοῦ ἀρχαίου Κόσμου• ὁ Εὐκλείδης τῶν Στοιχείων, ὁ Ἀπολλώνιος ὁ Περγαῖος (κωνικὲς τομές), ὁ Ἐρατοσθένης (Κόσκινο τῶν πρώτων Ἀριθμῶν, μέτρηση τῆς γήινης διαμέτρου), ὁ Διόφαντος τῶν ὁμωνύμων (ἀπροσδιορίστων) ἐξισώσεων κ.ἄ.
Ὅμως ἡ ἐποχὴ δὲν εὐνοοῦσε τὴν ἐλεύθερη ἔρευνα• ἡ Ἀλεξάνδρεια εἶχε ἀρχίσει πρὸ πολλοῦ νὰ μετασχηματίζεται ἐπὶ τὰ χείρω. Οἱ ἀπάνθρωποι καὶ σκοταδιστὲς Πατριάρχες Ἀλεξανδρείας Ἀθανάσιος, Θεόφιλος καὶ Κύριλλος μὲ τὴν βοήθεια τῶν μοναστικῶν ταγμάτων (Παραβολάνοι κ.ἄ.) εἶχαν διαμορφώσει ἕνα ἀνθελληνικὸ περιβάλλον, στὸ ὁποῖο ἐκυριαρχοῦσαν τὸ συνεχὲς γκρέμισμα τῶν Ναῶν, ἡ διαπόμπευση τῶν ἀγαλμάτων τῶν θεῶν καὶ ἡ τρομοκρατία ἐναντίον ὁποιουδήποτε ἐθύμιζε τὸ ἔνδοξο παρελθόν. Σ’ αὐτὸ τὸ κλίμα, ἀλλὰ καὶ στὴν αὐστηρὴ ἐφαρμογὴ τῶν κωδίκων τοῦ Κωνσταντίου καὶ τοῦ Θεοδοσίου, ἐντάσσονται ἡ καταστροφὴ τοῦ Σεραπείου, τὸ ὁλοκαύτωμα τῆς περιώνυμης Βιβλιοθήκης τῶν 300.000 τίτλων καὶ βεβαίως ἡ κτηνώδης βία ἐναντίον τῆς ζωῆς τῆς φιλοσόφου, ἡ ὁποία κατὰ τὸν φανατικὸ θαυμαστή της, τὸν ἔπαρχο Ὀρέστη, ἀποτελοῦσε τὸ ἀκριβότερο κόσμημα τῆς πόλεως.
Ὁ Ἰσπανὸς ἑλληνιστὴς καὶ συγγραφεὺς τοῦ πλέον καταλλήλου πονήματος γιὰ τὴν φιλόσοφο Πέδρο Γκάλβεθ (κυκλοφορεῖται ἀπ’ τὶς ἐκδόσεις Μεταίχμιον, σὲ ἑλληνικὴ μετάφραση τῆς Λήδας Παλλαντίου, Ἀθῆναι 2004) μυήθηκε στὰ τῆς Ὑπατίας ἀπ’ τὸν Μαθηματικὸ πατέρα του καὶ κατάφερε νὰ συγγράψῃ ἕνα μυθιστόρημα, σχεδὸν ἐκ τοῦ μὴ ὄντος, ἀφοῦ ὅπως γράφει στὸν Πρόλογό του οἱ πηγὲς εἶναι τόσο λιγοστές, γεμίζουν μόνον δύο σελίδες. Ἀρνούμενος, ὅπως τονίζει, ἀφ’ ἑνὸς τὴν φαντασιοκοπία, ἀφ’ ἑτέρου τὴν προβληματικὴ ἀνάγνωση, ἀποφάσισε νὰ πρωτοτυπήσῃ, ἀκολουθῶντας τὸν τρίτο δρόμο:
νὰ προσπαθήσουμε νὰ ἀνασυνθέσουμε μιὰ ζωὴ μέσ’ ἀπὸ τὶς ἱστορικές της περιστάσεις καὶ νὰ ἐπιτρέψουμε στὸν ἑαυτό μας τὴν ἐλευθερία μιᾶς προσπάθειας ἀναβίωσης τῶν σταδίων τοῦ θυμικοῦ ποὺ βίωσε τὸ συγκεκριμένο ἄτομο...
Παρ’ ὅτι εἴμαστε, γιὰ εὐνόητους λόγους, ἀλλεργικοὶ μὲ τοὺς τρίτους δρόμους, ὀφείλουμε νὰ ἀναγνωρίσουμε στὸν Ἰσπανὸ ἑλληνιστὴ ὅτι κατάφερε ἐν τέλει νὰ ἀνταποκριθῇ στὸν δύσκολο στόχο ποὺ ἐξ ἀρχῆς εἶχε θέσει στὸν ἑαυτό του καὶ νὰ μᾶς προσφέρῃ ἕνα μοναδικὸ στὸ εἶδος του μυθιστόρημα, συνεκτικὸ καὶ πρὸ πάντων, γιὰ ἐμᾶς τοὺς λάτρεις τῆς φιλοσόφου, μία ἀντικειμενικὴ παρουσίαση τῆς γυναίκας ποὺ τὸ φρικτό της τέλος ἀποτέλεσε τὸ κύκνειο ᾆσμα ὄχι μόνον τοῦ καθόλου ἑλληνισμοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς ἐλεύθερης ἐπιστημονικῆς ἔρευνας, πρὸ τοῦ ἐπελαύνοντος σκοταδισμοῦ.
Στὸν βίο καὶ στὸ ἔργο τῆς Ὑπατίας ἀναφέρονται ἐπίσης τὰ παρακάτω βιβλία:
AΛΙΣ M., Ἡ κληρονομιὰ τῆς Ὑπατίας, μτφρ. Εὔ. Τζελέπογλου, ἐκδ. Ἑκάτη, Ἀθῆναι 1992.
ΚΡΕΒΒΑΤΑ Δ., Τὸ Βυζάντιο καὶ ὁ διωγμὸς τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἐκδ. Καστανιώτη, Ἀθῆναι 2004.
ΤΖΙΕΛΣΚΑ Μ., Ὑπατία ἡ Ἀλεξανδρινή, ἐκδ. Ἐνάλιος, Ἀθῆναι 1997.